Okres okupacji w Niedomicach

Klęska Polski we wrześniu 1939 roku otworzyła w historii fabryki w Niedomicach nowy okres. W wyniku działań wojennych, produkcja została przerwana 6 września, a cały personel techniczny otrzymał pisemny rozkaz ewakuacji. Nie poinformowano o tym załogi, która została zaskoczona tą decyzją, dowiadując się o niej dopiero po przerwaniu pracy. Kolumna ewakuacyjna składała się z samochodu osobowego', jednego autobusu oraz samochodu ciężarowego z beczkami i benzyną, który ciągnął, niesprawne zresztą, działo przeciwlotnicze. Jadący autobusem pracownicy fabryki w Zamościu zrezygnowali z dalszej ewakuacji, wracając do miejsc zamieszkania, natomiast kierownictwo 17 września przekroczyło granicę polsko-rumuńską. Tymczasem fabrykę w Niedomicach objęła wojskowa administracja niemiecka. Fabryka była dla Niemców tym bardziej cenna, że zastali ją w stanie nadającym się do podjęcia produkcji. Kompletowanie załogi i inne sprawy organizacyjne spowodowały, że produkcja pod zarządem niemieckim rozpoczęła się dopiero w styczniu 1940 roku. Polskim robotnikom praca w fabryce dawała nie tylko zarobek i możliwość przetrwania trudnych lat okupacji, ale zabezpieczała ich także przed wywiezieniem na przymusowe roboty do Niemiec.Niemcy nadali fabryce nazwę: „Cellulose und Yiskosewerke in Niedo-mice", podporządkowując ją organizacyjnie „Werke des Generalgouver-nements A.G." W 1941 roku fabryka w Niedomicach zatrudniała 248 pracowników, ale liczba ich wzrosła do 750 w 1943 roku. Polska załoga stosowała od początku okupacji bierny opór i często dokonywała aktów sabotażu, by osłabiać siłę hitlerowskiej armii. Najczęściej stosowanym sposobem przerywania produkcji było zapowietrzanie rurociągów doprowadzających wodę do fabryki. Zdarzały się też „przypadki" przepalenia silników elektrycznych. Uszkodzenie wykładziny kwasoodpornej w warnikach spowodowało przerwanie produkcji na okres kilku miesięcy. Jak wspomina Józef Rybak, uszkadzane były też turbiny, rębalnia, piece pirytowe, podstacja elektryczna, pompy podające masę na maszynę itp.W 1944 roku na bocznicy kolejowej członkowie Ruchu Oporu we współdziałaniu z J. Rybakiem, który pracował jako maszynista kolejowy w fabryce, rozładowali wagony niemieckie z urządzeniami przeznaczonymi do wywiezienia z Niedomic. Załadowano je na przygotowane uprzednio furmanki, a następnie ukryto przed Niemcami.Na terenie Niedomic działał oddział AK dowodzony przez Jana Ptasznika, który zginął w potyczce z Niemcami w 1944 roku. Wśród załogi fabryki udało się Niemcom zdobyć kilku konfidentów. Zdekonspirowani przez Ruch Oporu dwaj z nich zostali z wyroku sądu podziemnego rozstrzelani przez partyzantów.Nie wszystkie akty sabotażu były przemyślane. Długoletni pracownik fabryki, mistrz Marian Zając wspomina o uszkodzeniu węży z gazem przez nieznanego sprawcę w warsztacie remontowym, co groziło wybuchem pożaru i eksplozją znajdujących się tam butli z tlenem i acetylenem. M. Zając z narażeniem życia zlokalizował pożar i tym samym uratował życie kilku znajdującym się obok robotnikom. Każdy akt sabotażu wykryty przez Niemców groził polskim pracownikom surowymi konsekwencjami, np. Józefa Kołodzieja zatrudnionego w kotłowni Niemcy zastrzelili za posiadanie radia.Jesienią 1944 roku sytuacja w fabryce stawała się coraz bardziej napięta i niebezpieczna dla pracowników. Wielu z nich ukrywało się i nie przychodziło do pracy, co jeszcze bardziej prowokowało Niemców. Ruch Oporu w specjalnych ulotkach wzywał wszystkich robotników, by nie opuszczali stanowisk pracy.Poczynając od sierpnia 1944 roku, produkcja w fabryce została wstrzymana i nastąpił demontaż maszyn i urządzeń, które wrywożono na Dolny Śląsk. W grudniu 1944 roku wszystkie obiekty fabryczne zostały zaminowane i przygotowane do wysadzenia, które było planowane na 16 stycznia 1945 roku. Ładunki trotylu ważące łącznie około 8 ton zostały podłączone do kabla, który przebiegał obok cmentarza wojskowego. Członkowie Ruchu Oporu zlokalizowali jednak i przecięli kabel, co zmusiło Niemców do bezpośredniego wysadzania poszczególnych obiektów.Nastąpiło to 15 stycznia. Od zniszczenia ocalały jedynie budynek administracyjny i magazyn. Pozostały obiekty fabryczne legły w gruzach. „Po opadnięciu kurzu i piachu ujrzeliśmy na miejscu, gdzie niedawno stała warzelnia, zwały żelaza i betonu, spośród których wystawały pękate brzuchy pogiętych żałośnie warników" - wspominał o tamtym dniu naoczny świadek wydarzeń.17 stycznia 1945 roku wieczorem do Niedomic wkroczyli pierwsi żołnierze Armii Radzieckiej. W tych najtrudniejszych dla fabryki dniach okazało się, że wprawdzie Niemcy wywieźli maszyny, zburzyli budynki, ale nie byli w stanie zniszczyć tego, co było najcenniejsze: przywiązania robotników do swojego zakładu pracy, ich zapału i przekonania, że fabryka będzie odbudowana.

Okres okupacji w Niedomicach

Gmina

Warto zajrzeć

O nas

Okres okupacji w Niedomicach

Gmina

Polityka prywatności

Warto zajrzeć

O nas